خوشبختانه چند وقتی است که خبرهای خوشی در حوزه ی هنر در این برهه از زمان به گوشمان می خورد. حراجی آثار هنری در تهران توانسته است که به رکوردهای قابل توجهی در عرصه ی فروش آثار هنری (هنر تجسمی مدرن و معاصر) نایل آید. واقعا این خبر مسرت بخشی است که می بینیم و می شنویم که یک تابلو نقاشی با قیمتی قریب به نیم میلیون دلار به فروش می رسد.
در مواجهه با این اعداد و ارقام که البته در مقایسه با حراجی های خارج از ایران اعداد چشمگیری نیز به حساب نمی آیند، عده ای از من در رابطه با چرایی این مسئله پرسش می کنند. آن ها مثلا می پرسند که چطور یک تابلوی نقاشی نه چندان خارق العاده (در مقایسه با نمونه های شاهکار جهانی) می تواند که تا بدین حد گران به فروش برسد.
برای دادن پاسخی جامع و درخور به این پرسشِ مهم، در ابتدا لازم است که در رابطه با ذات هنر مطلبی را مطرح کنم. هنر یک مسئله ی ذوقی و خلاقانه است. اگر هنرمندی بتواند در خلال سالیان متوالی، خلاقیتِ خود را در راستای خلق پیوسته ی آثار هنری بشکل درستی هدایت کند، آنگاه خروجی فعالیت وی خلق نوعی جهان منحصر بفرد است.
جهان هنرمند مزبور اتمسفری دارد که کارهای او در آن حال و هوا موجودیت پیدا می کنند. به چنین جهانی در عرصه ی هنر «سبک» گفته می شود. هنرمندِ صاحب سبک کسی است که توانسته است با ممارست فراوان به جانمایه ای از آنِ خود دست پیدا کند. این جانمایه مشتمل بر motif ها و نقش مایه هایی است که در کارهای او بازتکرار می گردند بدون آنکه کارها در نظر مخاطب تکراری بنظر برسند. این مسئله دلالت بر سبک هنرمند دارد.
مثلا کارهای ونسان ون گوگ همگی به جهان ویژه ای تعلق دارند که این جهان در ذاتِ خود تجلی گاه سبک اوست. سبک به معنای زیبایی در شکل عام آن نیست. مثلا کارهای یک هنرمند (بویژه در نوع مدرن آن) می توانند که از نظر عموم مردم دلنچسب باشند (دقیقا همانند قضاوت هایی که عموم مردم در رابطه با جنس کارهای ون گوگ داشتند)، اما در عوض همگی آن ها منطبق بر ملاحظات سبکی وی آماده و ارایه شده باشند.
وقتی هنرمندی قادر است که جهان خلاقانه ی خود را بیآفریند، هنرمند مزبور یک هنرمند صاحب سبک است. وقتی هنرمندی صاحب سبک می شود، کارهای او اهمیت پیدا می کنند زیرا که همگی شان اشیاء یک جهان اختصاصی هستند. این اشیاء منحصر بفرد هستند و همین قضیه آن ها را بااهمیت می سازد.
بطور مثال در موزه ی هنرهای معاصر تهران که پس از اروپا و آمریکای شمالی می توان آن را مهمترین و در عین حال بزرگ ترین مجموعه ی مدرن و معاصر از هنر غرب دانست، یک نسخه ی چاپ سنگی از اثر «بر دروازه ی ابدیت» ون گوگ یافت می شود. این اثر را خودِ ونسان بزرگ امضا کرده است. این اثر (بدین شکل خاص) در جهان یگانه است. در هیچ کجای جهان نمی توان این کار را یافت. حتی اگر خودِ ون گوگ زنده شود و کار فوق الذکر را عینا بازآفرینی کند؛ کار تولید شده دوباره نوعی کپی از اثر اصلی (لیتوگرافی موجود در موزه) خواهد بود و خودِ اثر نیست.
پس علاوه بر زحمت کار آفرینش اثر که هنرمند آن را متحمل می شود (زیرا که مثلا ممکن است خلق یک اثر ماه ها و حتی سال ها زمان ببرد)، دو فاکتور یک) تعلق اثر به یک جهان سبکی بنحویکه کس دیگری قادر به خلق آن نبوده است و دو) انحصار بفردیت اثر مزبور جوریکه از آن فقط و فقط یک مورد در جهان وجود دارد؛ مواردی هستند که منتهی به گران شدن آثار هنری در طول تاریخ شده اند.
علاوه بر همه ی این موارد، گذر زمان نیز فاکتور دیگری است که یک کار هنری را صاحب قیمت می کند. گذر زمان نشان می دهد که اثر مزبور آنچنان دارای ارزش بوده که وقت و انرژی زیادی برای محافظت از آن در خلال دهه ها مصروف داشته شده است و همین مسئله به قیمت کار هنری می افزاید. به گمان من هیچ پولی به اندازه ی پولی که صرف هنر شده باشد، به درستی خرج (و حتی بهتر است که بگویم سرمایه گذاری) نگشته است.
{زیبایی تعریف خاصی ندارد: «سَبک» همان زیبایی است.}
12127 – 12125
در این زمین مردمان کار آفرینش را ادامه می دهند. (منسوب به زرتشت).
درودها بر شما دی‌داد گرانمایه
سپاس
هم درونمایه‌ی جستار را پسندیدم و آموختم و هم قلم خواندنی و جذاب شما مرا به خود کشید.
سرافراز و پیروز باشید
درود و سپاس، کشواد جانم