پدیده ی “دِژا-وو” در آدمی (116-008)

یکی از حالات دگرگون هوشیاری زمانی است که فرد گمان می کند در حال تماشای صحنه ای است که آن را قبلا دیده است. در این اوقات عمده ی افراد عبارتی را به زبان می آورند با این مضمون که: “من این صحنه را قبلا دیده ام!” و یا اینکه “این صحنه تکراری است.” این پدیده را در علم دژاوو می نامیم و من در اینجا قصد دارم که علت علمی آن را تشریح کنم.

اول اینکه مثل هر پدیده ی در ظاهر مرموز دیگری، افسانه های زیادی در گوشه و کنار جهان برای این مسئله دست و پا شده است؛ افسانه هایی همچون زندگی پیشینی روح، سفر روح به آینده، الهام، خواب های صادقه و غیره… اما هیچ یک از این قصه ها، علت این پدیده ی روانشناختی نیست. علت این پدیده چیزی جز یک خطای مغزی نمی باشد.

مشاهدات علمی نشان داده اند که قشر مخ مسئول تحلیل داده های مربوط به مفهوم زمان است. این یعنی اینکه بخش هایی از مغز مسئول تحلیل داده های مربوط به زمان حال بوده و بخش هایی دیگر نیز مسئول تخیلات مربوط به گذشته و آینده هستند. همانطور که دقت کردید از واژه ی تحلیل برای داده های مربوط به وقایع زمان حال و از واژه ی تخیل برای گذشته و آینده استفاده کردم.

علت این مسئله این است که تنها زمان واقعی ممکن، زمان حال است. گذشته و آینده واقعیتی نداشته و ساخته و پرداخته ی ذهن ما می باشند. گذشته چیزی جز یک یاد از وقایع جهان نیست، وقایعی که همه در زمانِ حالِ خودشان فقط می توانسته اند که محقق شوند. آینده نیز تخیلاتی محض در رابطه با خروجی روندهای ناکامل هم اکنون است. پس گذشته و آینده همه مرتبط به تخیل بوده و از واقعیتی عینی برخوردار نیستند.

با عنایت به این مطلب، اگر در اثر علل مختلف مرتبط با خطاهای مغزی مثلا اختلالات روانی، بی خوابی، خستگی، اثر خوراکی ها و یا داروها، هیجان ها و غیره، خطایی در تحلیل داده های مربوط به وقایع هم اکنون رخ داده و آن ها در بخشی از مغز تحلیل شوند که مرتبط با تخیلات مربوط به گذشته است، فرد گمان می کند که لحظه ی هم اکنون را بشکل دوباره در حال تجربه کردن است.

احساس دژاوو چیزی جز یک خطای ساده ی مغز در تحلیل داده ها نیست. تبیین علمی این مسئله بسیار ساده است. داده های حسی از اندام ها به سمت مغز فرستاده می شوند، مثلا درِ خانه ای ناآشنا باز شده و شما برای اولین بار وارد آن فضا می شوید. چشم شما مشغول دیدن منظره ای در لحظه ی حال است. این داده ها به مغز فرستاده می شوند و اگر خطایی در مقصد دریافتی آن ها رخ دهد، یعنی اینکه بجای رفتن به بخشی از مغز که مسئول تحلیل داده های حال است، از بخشی سر در آورند که مربوط به تحلیل در باب گذشته است، این احساس به شما دست می دهد که در حال تماشای یک صحنه ی تکراری هستید (آشناپنداری) و تکراری بودنش از آن جهت است که عینا در گذشته ای نامعلوم تجربه شده است!!!

علت استفاده از صفت نامعلوم در جمله ی قبلی این بود که قطعا نه شما و نه هیچ فرد دیگری قادر نیست به شما بگوید که آن گذشته دقیقا کِی بوده است. انگیزه ی قصه بافی در حول این پدیده نیز ریشه در همین مسئله دارد. زمانیکه پدیده ای بعلت کم سوادی ما رازآمیز جلوه کند، آن وقت آماده می شویم که تخیلات فانتزی خود را به کار انداخته و آن را به هر طریقی حل و فصل کنیم.

پدیده ی “دِژا-وو” محصول یک خطای مغزی موقتی است و معمولا زمان هایی بیشتر رخ می دهد که فرد دچار استرس بوده و در حین این استرس ها، احتمال خطا کردن مغز بیشتر می شود. برخی ها از خود می پرسند: “من چگونه می توانم جایی را قبلا دیده باشم که هرگز آنجا نبوده ام؟! پس حتما روح من در خواب به آنجا سرکشیده است!!!” این یک خبط جدی است. فارغ از پذیرش و یا عدم پذیرش روح، پدیده ی دژاوو هیچ ارتباطی به پدیده ی خواب ندارد.

خواب از اساس با دژاوو متفاوت است. خواب حالتی از دگرگونی هوشیاری است که در آن تخیلات ما برایمان واقعی می شوند، از آن حیث که مغز کمترین ارتباط را با جهان عینی دارد اما در پدیده ی دژاوو، فرد هوشیار و بیدار است و مجموعه حواسش کمترین جدایی را با دنیای اطراف ندارند اما همانطور که پیشتر توضیح داده شد، مغز در اثر خطاهای ذاتی خود، داده های حال را بشکل گذشته ای تحلیل کرده و نهایتا این احساس به فرد دست می دهد که این حال تکراری است و ریشه در گذشته دارد!