قبلا در نوشتاری جداگانه به شرح و تفصیل این مطلب پرداخته بودم که یک جمله ی واحد می تواند به دو مفهوم متضاد اشاره کند. اگر دو ظرف نوشیدنی، یکی 1 لیوان آب پرتقال خنک با دمای 1 درجه ی سانتیگراد و دیگری یک فنجان چای با دمای 75 درجه ی سانتیگراد در اتاقی روی میز واحدی قرار داشته باشند و دمای اتاق نیز بطور مثال 25 درجه ی سانتیگراد باشد، بعد از یک ساعت گذر زمان انتظار داریم که دمای محتوی هر دو ظرف (لیوان و فنجان) به دمای تعادل با دمای اتاق (25 درجه) برسد.
در مرحله ی بعد عنصر جدیدی را به این آزمایش اضافه می کنیم. یک فرد تشنه! فرد تشنه ی آزمایش ما آب پرتقال موضوع آزمایش را نخواهد نوشید و در جواب پرسش ما نسبت به چرایی این موضوع خواهد گفت: “این خیلی گرم است”. در ارتباط با فنجان چای نیز احتمالا خواهد گفت: “من این را نخواهم نوشید، زیرا این خیلی سرد شده است”. پس همانطور که مشاهده می کنید در هر دو مورد مذکور رسیدن به دمای تعادل با دمای اتاق (یعنی رسیدن به دمای 25 درجه ی سانتیگراد) چیزیست که در این آزمایش اتفاق افتاده است اما این اتفاقِ واحد بتوسط فرد تشنه با دو جمله ی کاملا متضاد بیان می شود.
جمله ی “این خیلی گرم شده است” متضاد جمله ی “این خیلی سرد شده است” می باشد اما در هر دو حالت ما با یک اتفاق بیرونی واحد مواجه هستیم: “رسیدن به دمای 25 درجه ی سانتیگراد“. البته ممکن است برخی اِشکال کنند که در این تجربه ی یکسان یعنی رسیدن به دمای اتاق، در یک مورد، دما از بالا به پایین آمده است (فنجان – سرد شدن) و در مورد دیگر، از پایین به بالا (لیوان – گرم شدن).
اما این مسئله تغییری در اصل قضیه ایجاد نمی کند زیرا تنها رسیدن به آن نقطه ی خاص (صرف نظر از سمت و سو آن) پدیده ی تجربی مزبور را رقم می زند؛ همانطور که مردن، مردن است و فرقی نمی کند که در اثر سکته باشد یا سرطان، پس تاریخچه ی یک پدیده ارتباط چندانی با خود پدیده ندارد.
آن مثل این می ماند که کسی ادعا کند اینکه دو ساعت متفاوت (مثلا یکی عقربه ای و دیگری دیجیتال) که همزمان ساعت 12 ظهر را نشان می دهند، چون مکانیسم عملکرد و نمایش وقت در یکی از دیگری متفاوت است، پس ساعت 12 نزد ساعت های متفاوت اشاره به واقعیت متفاوتی در جهان بیرونی دارد و یا اینکه مثلا اگر ما از مسیرهای مختلفی به یک نقطه برسیم، آن نقطه اشاره به موقعیت های مکانی مختلفی دارد، البته که اینگونه نیست.
پس اینکه در یک مثال دما از بالا به پایین (فنجان) و دیگری از پایین به بالا (لیوان) آمده باشد در اصل قضیه (بودن در دمای 25 درجه) توفیری ایجاد نمی شود. از این رو من در این نوشتار نتیجه گیری می کنم که زبان بشری می تواند در اشاره به واقعیت های بیرونی واحد از جملات کاملا متضادی بهره جوید و جالب اینکه مخاطبین نسبت به این اِشکال فنی مهم کمترین اعتراضی نشان نمی دهند. این مثال را در تایید مبحث نسبیت زبانشناختی در این جا مطرح کرده ام. گویا همانند نظریه ی نسبیت فیزیکی که در آن زمان نسبی مکان ناظر است، در این جا هم این موضعِ فکری ماست که مشخص می کند معنای کلام به چه نحوی استنباط گردد.
همانطور که مشاهده شد در مقوله ی زبان نیز گویا این موقعیت فکری گوینده (موضع ناظر) است که مشخص می کند معنای یک جمله در ساخت زبان چیست و این بطرز غریبی مرا به یاد مغالطه ی هامپتی – دامپتی می اندازد، تخم مرغ بزرگی در دنباله ی داستان “آلیس در سرزمین عجایب” که ادعا می کند هر واژه ای را که به زبان می آورد همان معنایی را می دهد که خود هامپتی – دامپتی بدان راغب است.
گویا ما آدمیان در تمامی گفتگوهای خود بنوعی در حال دست زدن به چنین مغالطه ای هستیم. گویا این موقعیت فکری تک تک ماست که مشخص می کند چه می خواهیم بگوییم و آنچه می گوییم اگرچه در تضاد با حرف طرف مقابلمان و یا حتی در مواردی با حرف های پیشین خود ما در ارتباط با یک موقعیت ثابت بیرونی است، اما احتمالا مترادف آن نیز هست.
این قسم از نسبیت زبانی احتمالا رای به این ایده ی افراطی خواهد داد که مترادف ها در بستر زبان می توانند متضاد و متضادها نیز می توانند مترادف گردند اگر فقط نگرگاه فکری خود را نسبت به موضوع مطروحه تغییر دهیم، یا حتی اینکه واژگان یکسان و یا مترادف می توانند به چیزهای غیریکسان و متضادی در واقعیت اشاره کنند و واژگان غیریکسان و متضاد مرجعی یگانه در واقعیت داشته باشند. راه سربالایی همان راه سرپایینی است اگر ما جهت ایستادن خویش را عوض کنیم…
امید است این نوشتار،مکمل توجیه کننده برای سرور عزیز “پیام فرجاد آزاد” گرامی باشد..