خودت را بشناس

این جمله ی سقراط که “خودت را بشناس!” سرآغاز خردورزی بشر است. این جمله در کنار آموزه ی دیگرش که “هر دانستنی دانش نیست و دانستن برای آنکه دانش باشد لازم است که به روش مقید شود” سرآغاز دانش فلسفه است.

سقراط آنچنان چهره ی مهمی در طول تاریخ دانشورزی بشر است که تمامی کسان قبل او را چهره‌های پیشاسقراطی و چهره‌های پس از او را چهره‌های پساسقراطی می‌نامیم.

این جمله و این آموزه به همراه داستانی که از گفتگوی پیشگوی معبد دِلفی با او نقل می‌شود – با این مضمون که وی سقراط را داناترین مردمان دانست و سقراط تعجب کرد زیرا می‌دانست که فقط یک چیز می‌داند و آنکه چیز چندانی نمی‌داند – سه رکن آغازین دانش فلسفه یا همان خرددوستی هستند:

یک) اینکه بدانیم که چیز چندانی نمی‌دانیم و لازم است که دانایی پیشه کرده و از این نادانی بکاهیم،

دو) اینکه دانستن لازم است که بر مدار منطق و سازوکارهای مرتبط با آن رقم خورده و روشمند شود؛

و سه) اینکه در ابتدا به جای پرداختن به ماه و خورشید و ستارگان از نزدیک‌ترین موضوع به خود شروع کنیم و آن نزدیک‌ترین موضوع به هر کس خودِ همان کس است…

خودِ همان فرد همانا نزدیک‌ترین موضوع به هر فرد برای آغاز کردن مسیر دانش‌اندوزی است. این خودشناسی که به خویشتن آگاهی منتهی خواهد شد سرآغاز فلسفه یا همان خرد دوستی است.

عده‌ای گمان می‌کنند که فلسفه موضوعی غامض و پیچیده است و بعضاً از به کار بردن نام آن می‌هراسند اما – فارغ از علل این پندار نادرست – من می خواهم بگویم که فلسفه یا خرددوستی هیچ چیزی جز راه و رسم فکر کردن صحیح نیست:

تفکر به خود و سپس به دیگران و نهایتا به جهان. از خود به دیگری از دیگری به دیگران و نهایتاً به جهان (جهان انسان‌ها و غیر آن).

این راه و رسم صحیح فکر کردن به این موضوعات همان سه پایه ی فوق را می‌طلبد:

یک) اعتراف به اینکه نمی‌دانم،

دو) می‌خواهم روش بیاموزم،

و سه) از خود شروع می‌کنم…

آدمی هنگامی که زاده می‌شود آدمیزاد است و آدمیزاد در ابتدا چیزی جز یک حیوان اجتماعی تکامل یافته نیست. از آدمیزادیت به انسانیت آن مسیری است که همه ی ما لازم است که طی کنیم و این مسیر جز با فکر صحیح ممکن نخواهد بود. در اینجا فرمولی وجود دارد که خواهم گفت:

آدمیزاد به علاوه ی “فکر صحیح” مساویست با انسان.

(این فکر صحیح آن چیزی است که “فلسفه” نامیده شده است.)

فلسفه در لغت یعنی خرددوستی و بی‌شک آن کسی که خرددوست است در طولانی مدت خردمند نیز خواهد شد. آن هنگام که آدمی خردمند شود نجات خواهد یافت و این نجات فقط مختص خود او نخواهد بود بلکه سایر آدمیان را نیز بهره‌مند خواهد ساخت.

در پایان می‌خواهم دوباره بر این موضوع تاکید داشته باشم که نخستین موضوعی که در ابتدا لازم است به توسط هر یک از ما مورد شناخت و مداقه قرار بگیرد همانا “خویشتنِ خویش” است زیرا از طریق همین “یک موضوع” است که آدمی قادر خواهد بود بر تمامی موضوعات دیگر نیز فائق آید.

• دِی داد